آسیب مغزی اکتسابی مانند سکته مغزی به هر نوع آسیب مغزی که بعد از تولد رخ می دهد، اشاره دارد.
آسیب مغزی اکتسابی می تواند بر مراکز حرکتی، تفکر و احساسات در مغز تأثیر بگذارد و می تواند در فعالیت های روزمره فرد مشکل ایجاد کند.
فیزیوتراپی می تواند در برطرف کردن مشکلات حرکتی مفید باشد؛ مشکلاتی که برطرف شدن آنها در روند بهبود آسیب های مغزی _ از بیمارستان تا خانه و بازگشت به محل کار و فعالیت های ورزشی_ اهمیت بسیاری دارد.
وقتی مغز آسیب می بیند، چه اتفاقی می افتد؟
چندین دلیل برای آسیب دیدگی مغز وجود دارد؛ از جمله صدمات مستقیم به مغزمانند آسیب دیدگی ناشی از حادثه در تصادف با اتومبیل یا موتورسیکلت یا آسیب دیدگی های ناشی از سقوط از ارتفاع.
به این نوع آسیب ها، ضربه مغزی (TBI) می گویند. حوادث رانندگی بزرگترین علت ضربه مغزی در افراد زیر ۶۵ سال است.
آسیب مغزی مورد نسبتاً شایعی است و در نتیجه این صدمات بعضی مشکلات دائمی به وجود می آیند که بر نحوه حرکت، تفکر، احساس و رفتار افراد تأثیر می گذارند.
این مشکلات می توانند بر توانایی شخص در مشارکت در کار یا تحصیل وهمچنین در شکل گیری و حفظ روابط تأثیر بگذارند.
یک نفر از هر سه فرد زیر ۶۵ سال دچار آسیب مغزی است و این مسئله دیگران را نیز ملزم می کند که به نوعی از این افراد مراقبت کنند.
وقتی رسیدن خون یا اکسیژن به سلولهای مغز مختل می شود، این سلول ها می میرند. سلول های مغزی نمی توانند دوباره رشد کنند اما فیزیوتراپی می تواند برای بهبود آسیب مغزی، کمک کند تا اتصالات سلول های مغز مجددا ایجاد شوند.
این روش انعطاف پذیری یا ترمیم پذیری عصبی (نوروپلاستی) نامیده میشود و یکی از موارد اصلی مورد تمرکز در دوره توانبخشی است؛ روشی که با حضور فیزیوتراپیست ها انجام می شود.
دلایل دیگر آسیب مغزی شامل اختلال درخونرسانی به مغز یا خونریزی در مغز است، مثلا سکته مغزی.
نرسیدن اکسیژن کافی به مغز، تومورها، عفونت ها، الکل و ویروس ها همگی می توانند باعث آسیب مغزی شوند.
راهها و روشهای درمان سکته مغزی
روشهای درمان سکته مغزی به نوع سکته و این که برای مثال کدام بخش از مغز صدمه دیده است و دلیل سکته مغزی چه بوده است بستگی دارد.
تمرینات ورزشی برای درمان سکته مغزی
ممکن است نیاز باشد که از طریق انجام تمرینات ورزشی که برای کمک به افزایش هماهنگی و قدرت بدنی شما طراحی شدهاند، مهارتهای حرکتیتان را تقویت کنید.
اغلب از آموزش قابلیتهای حرکتی نیز استفاده میشود تا شما را قادر سازد که در حین راه رفتن از عصا یا واکر استفاده کنید. همچنین ممکن است از محدودیت درمانی هم بهره گرفته شود، چون در این روش استفاده از اندامهای درگیر نشده محدود میشود تا بتوانید بر روی بهبود عملکرد اندامهای درگیر عوارض سکته کار کنید.
هنگامی که میخواهید گرفتگی عضلاتتان را کاهش دهید، میتوانید از متد درمان دامنه حرکتی و تمرینات ورزشی استفاده کنید. گاهی اوقات نیز بیماران میتوانند از فعالیتهایی که با کمک دستگاههای پیشرفته انجام میشوند بهره بگیرند.
دارو برای درمان سکته مغزی
سکته مغزی اکثر اوقات با دارو درمان میشود. نقش اصلی این داروها جلوگیری از تشکیل لختههای خونی و از بین بردن این لختهها، پایین آوردن فشار خون و کاهش میزان کلسترول است.
ضرورت جراحی برای درمان سکته مغزی خونریزی دهنده
در صورت ورم کردن مغز، انجام عمل جراحی برای از بین بردن ورم و کاهش احتمال خونریزی مجدد در سکتههای خونریزی دهنده ضرورت مییابد.
از آنجایی که مغز نمیتواند سلولهای جدیدی را جهت جایگزینی سلولهای آسیب دیده تولید کند، بهبود بیمار به توانایی مغز در سازماندهی سلولهای سالم و جبران سلولهای از دست رفته بستگی دارد، این توانایی را در اصطلاح نوروپلاستیسیتی گویند.
فیزیوتراپی بیماران سکته مغزی
فیزیوتراپی سکته مغزی با ارائه راهنماییهای کاربردی و تخصصی به یاری بیمار میآید. متخصصین فیزیوتراپی غالباً در تعامل با دیگر اعضاء گروه درمان سکته مغزی نهایت تلاش خود را جهت رفع عوارض ناشی از سکته مغزی به کار میبندد.
بیمار باید پس از دریافت درمانهای اولیه هر چه زودتر انجام یک برنامه درمانی توانبخشی را تحت نظر یک فیزیوتراپ آغاز کند. معمولا در صورتی که بیمار از نظر وضعیت بالینی ثبات داشته باشد، پزشک ظرف ۴۸ ساعت پس از بروز سکته مغزی او را به یک فیزیوتراپ ارجاع میدهد.
آیا می توان میزان آسیب مغز را اندازه گیری کرد؟
با توجه به ماهیت پیچیده آسیب مغزی، اندازه گیری شدت آسیب می تواند دشوار باشد.
آسیب های مغزی با توجه به مدت زمان فراموشی پس از سانحه طبقه بندی می شوند: از خیلی خفیف (کمتر از ۵ دقیقه) تا بسیار شدید (بیش از ۴ هفته).
در بعضی کشورها از سیستم طبقه بندی زیر استفاده می شود:
- خفیف: ریکاوری خوب، کم شدن تمرکز فرد، توانایی بازگشت به محل کار
- متوسط: ریکاوری با گذشت زمان، مشکلاتی در رابطه با هماهنگی حرکات، عدم توانایی در سازماندهی، ممکن است نیاز به تغییر شغل باشد.
- شدید: کاهش کنترل حرکت، کاهش توانایی در برقراری ارتباط، نیاز به حمایت در زندگی روزمره، عدم توانایی در بازگشت به کار
- بسیار شدید: عدم توانایی در کنترل حرکت، عدم توانایی در برقراری ارتباط، نیاز به مراقبت ۲۴ ساعته، ناتوانی در بازگشت به کار.
چگونه می توان نیاز به فیزیوتراپی یا دیگر مراقبت پزشکی را مشخص کرد؟
پی آمدهای ناشی از آسیب مغزی اکتسابی پیچیده هستند و می توانند بسیار متفاوت باشند. برخی از مشکلات جسمی که معمولاً به وجود می آیند عبارتند از:
- ایجاد مشکل در راه رفتن یا حرکت کردن
- ایجاد مشکل دراستفاده از بازودر فعالیتهای روزمره
- ضعف
- مشکلات تعادلی یا هماهنگی
- اسپاسم یا گرفتگی در بازوها یا پاها
- خستگی
- سرگیجه و از دست دادن تعادل
- درد
در صورت بروز هر یک از این مشکلات، یک فیزیوتراپیست اختلالات نورولوژیکی می تواند به شما کمک کند. آنها می توانند شما را به خدمات مناسب پزشکی و سایر خدمات ارجاع دهند.
افراد مبتلا به آسیب مغزی همچنین معمولاً مشکلات عاطفی و رفتاری مانند افسردگی، اضطراب، تحریک پذیری و رفتارهای تکانشی را تجربه می کنند.
این گونه مشکلات وقتی به بهترین شکل کنترل می شوند که درمان توسط تیمی از متخصصان بهداشت و درمان (مشاغل وابسته به سلامت، پزشکی و پرستاری) انجام شود.
اگر تجربه آسیب مغزی داشته اید و حالا دچار علائمی مانند سردرد، ضعف بینایی، سرگیجه و مشکلات حافظه و تمرکزشده اید، به یک پزشک عمومی یا یک متخصص توانبخشی مراجعه کنید.
اگر مدتی از آسیب دیدگی شما گذشته باشد، یک فیزیوتراپیست می تواند در موارد زیر به شما کمک کند:
- اگر می خواهید هر جنبه ای از تحرک خود را بهبود بخشید
- اگراحساس می کنید که قدرت تحرک شما ضعیف تر شده است یا می تواند بهتر باشد
- اگر می خواهید به فعالیتهای بدنی منظم، ورزشهای حرفه ای و یا تفریحی خود بپردازید
- اگر می خواهید وزن خود را کاهش دهید یا تناسب اندام خود را بهتر کنید
- اگر نیاز به کنترل درد دارید
- اگر نیاز به یادگیری نحوه استفاده از تجهیزات جدیدی مانند وسایل کمکی برای راه رفتن، ارتوتیک ها و صندلی چرخدار دارید یا می خواهید آنها را خریداری کنید.
چگونه فیزیوتراپی می تواند در توانبخشی مفید باشد؟
فیزیوتراپیست های مشکلات نورولوژیکی به طور خاص برای شناسایی مشکلات حرکتی که ممکن است در اثر آسیب مغزی ایجاد شوند، آموزش دیده اند و دانش و تخصص خاصی در درمان آسیب های مغزی اکتسابی دارند.
فیزیوتراپییست مشکلات نورولوژیکی می تواند به بیمار کمک کند تا توانایی های جسمی خود را به حداکثر برساند؛ مانند یادگیری نشستن، لباس پوشیدن، راه رفتن یا دویدن.
ورزش و فعالیت بدنی به بهبود خلق و خو کمک می کند و می تواند خطر ابتلا به بسیاری از بیماری هایی مانند بیماری های قلبی، دیابت، پوکی استخوان و انواع خاصی از سرطان را کاهش دهد.
غالباً افرادی که دچار آسیب مغزی هستند، وقتی ارتباط شان با خدمات درمانی قطع می شود، یا به دلیل اینکه بعد از جراحات خفیف، توانبخشی نشده اند، دچار مشکلات جسمی می شوند.
فیزیوتراپیست ها می توانند به رفع این مشکلات کمک کنند.
یکی از رایج ترین و مؤثرترین انواع درمان، آموزش یک کار خاص است.
به این معنی که فیزیوتراپیست در تمرین کردن کارهایی که بیمار می خواهد انجام دهد، به او کمک می کند، مانند پیاده روی، بیرون رفتن از رختخواب یا برداشتن یک فنجان برای نوشیدن.
آنها می دانند که چگونه تمرین را تنظیم کنند و بیمار را به چالش بکشند تا بهترین فرصت برای یادگیری مجدد نحوه انجام آن کار را به آنها بدهند.
یک فیزیوتراپیست متخصص در مشکلات عصبی ممکن است به بیمار در انجام تمرین های قدرتی، تناسب اندام یا تعادل کمک کند.
آنها همچنین در مورد استفاده از وسایل و تجهیزات به بیمار کمک می کنند یا می توانند از دستگاه هایی مانند تحریک الکتریکی، دستگاه های روباتیک یا مانیتور برای جمع آوری اطلاعاتی درباره حرکت و فعالیت بیمار استفاده کنند.
فیزیوتراپی چقدر در بهبودی و توانبخشی مؤثر است؟
پس از آسیب دیدگی مغزی، فیزیوتراپیست متخصص در مشکلات عصبی بخشی جدایی ناپذیر از تیم توانبخشی خواهد بود.
فیزیوتراپییست با استفاده از اصول آموزش، انعطاف پذیری عصبی به بیمار کمک می کند تا اتصالات سلول های مغز را بازسازی کند.
این کار می تواند به بیماردر بهبود حرکت و استقلال در طیف وسیعی از کارهای بدنی مانند موارد زیر کمک کند.
- بهبود توانایی نشستن، ایستادن، راه رفتن و استفاده از بازوهای خود
- افزایش قدرت
- بهبود شرایط قلبی و عروقی
تحقیقات اخیر نشان می دهند که دوره های فشرده توانبخشی چند درمانی (که شامل فیزیوتراپی نیز هست) فواید خاصی دارند که در اوایل آسیب دیدگی بزرگسالانی که در سن کار هستند و دچار آسیب مغزی اکتسابی متوسط تا شدید شده اند، به دست می آیند.
تحقیقات همچنین نشان می دهند که بهبودی می تواند سالها پس از آسیب دیدگی نیز حاصل شود و ادامه درمان سرپایی مفید است.
بعضی دستورالعمل های مبتنی بر شواهد برای هدایت درمان آسیب دیدگی مغزی اکتسابی وجود دارد و در آنها به بسیاری از درمان هایی که فیزیوتراپیست ها ارائه می دهند، اشاره شده است.
دستورالعمل ها از بهترین شواهد موجود تهیه شده اند.
- توصیههای مبتنی بر شواهد ABIKUS برای توانبخشی آسیب های مغزی اکتسابی متوسط تا شدید (2007)
همچنین تعدادی دستورالعمل برای درمان پس از سکته مغزی وجود دارد و بسیاری از این موارد را می توان برای هدایت مدیریت آسیب های مغزی نیز استفاده کرد:
- فعالیت های بدنی و توصیه های ورزشی برای نجات یافتگان سکته مغزی
- دستورالعمل بالینی برای مدیریت سکته مغزی ۲۰۱۰
- دستورالعمل ارائه شده توسط Canadian Partnership for Stroke Recovery در مورد ورزش هوازی پس از سکته مغزی
کارهایی که می توان بعد از آسیب مغزی در خانه انجام داد
پس از آسیب مغزی و پس از ترک بیمارستان، بیمار باید انجام تمریناتی که فیزیوتراپیست مشخص کرده است را ادامه دهد.
فعال ماندن بیمار تا حد ممکن، اهمیت زیادی دارد؛ البته در محدوده ایمنی خود.
از دست دادن تناسب اندام و آمادگی جسمانی می تواند تحرک و استقلال فرد را کاهش دهد و این مسئله بر اعتماد به نفس و فعالیت های اجتماعی فرد تأثیر می گذارد.
چه مدت طول می کشد تا تفاوتی ایجاد شود؟
ریکاوری آسیب مغزی، بسته به آسیب هایی که در اثر آن ایجاد شده است، می تواند سریع باشد یا سالها طول بکشد. مهمترین کار خوشبین ماندن و تلاش کردن است.
شواهدی وجود دارند که نشان می دهند مبتلایان به آسیب های مغزی می توانند بعد از آسیب دیدگی به پیشرفت های جسمی، شناختی و اجتماعی ادامه دهند، اما اغلب نیاز به مداخله مداوم وجود دارد.
خانواده این افراد برای دریافت پشتیبانی به کجا می توانند مراجعه کنند؟
تیم درمانی (درمانگران، پزشکان و پرستاران) منبع خوبی برای دریافت پشتیبانی و اطلاعات هستند.
همچنین بعضی سازمان ها قادر به پشتیبانی از افراد دچار آسیب مغزی و خانواده و مراقبین آنها هستند.
مراقبت از یک شخص دیگر می تواند کار سختی باشد و مهم است که افراد مراقبت کننده از این بیماران به یاد داشته باشند که از خود مراقب کنند و زمانی را برای بیرون رفتن در نظر بگیرند.